Διεύθυνση: Δήμος Αθηένου Λεωφ. Μακαρίου Γ΄, Αρ. 2, 7600 Αθηένου Κύπρος 
Τηλ.: +357 24811370
Ε-mail: 
Μνημεία – Ήρωες
Εκταφή και ενταφιασμός ηρώων Αθηένου
Η Αθηένου τίμησε τα άξια παλικάρια της που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και έκαναν περήφανη τη γενέτειρα τους με τους αγώνες τους.
Στις 27 Νοεμβρίου 2011 πραγματοποιήθηκε ο ενταφιασμός των 8 Ηρώων μας στο νέο χώρο που διαμορφώθηκε στο κοιμητήριο. Η εκταφή των λειψάνων και ο ενταφιασμός τους έγινε με την πρέπουσα τιμή.
Η Αθηένου είχε σε όλους τους αγώνες τούτου του πολύπαθου νησιού, τη δική της συμβολή. ΄Εδωσε σπονδή στην ελευθερία το αίμα των ακόλουθων πεσόντων παλικαριών της για την πατρίδα:
- Αρτέμος Κ. Φραντζέσκου. ΄Εχασε τη ζωή του αγωνιζόμενος κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας τη 10η Αυγούστου 1956, σε ηλικία 25 ετών.
- Τουμάζος Μ. Τουμάζου. ΄Εχασε τη ζωή του αγωνιζόμενος κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας τη 24η Αυγούστου 1956, σε ηλικία 22 ετών.
- Χριστάκης Ν. Βύζακος. Σφαγιάσθηκε από τους Τούρκους την 11η Ιουλίου 1958, σε ηλικία 10ετών.
- Μιχαήλ Β. Ταππής: Σκοτώθηκε από τους Τούρκους την 22α Ιουλίου 1958, σε ηλικία 38 ετών.
- Αντρέας Μ. Λουκά. Αστυνομικός από την Αναρίτα Πάφου έπεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στον ΄Αγιο Σωζόμενο από τους Τούρκους, την 6ηΦεβρουαρίου 1964, σε ηλικία 24 ετών.
- Θεόδωρος Ν. Φώττηρου. ΄Επεσε Ηρωϊκώς μαχόμενος την 23η Ιουλίου 1974, σε ηλικία 20 ετών.
- Παναγιώτης Ι. Ματσούκας. ΄Επεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος την 24η Ιουλίου 1974, σε ηλικία 29 ετών.
- Κώστας Π. Τούμπας. ΄Επεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στην Αθηένου την 18η Αυγούστου 1974, σε ηλικία 33 ετών.
- Κώστας Παπαπαύλου. Έπεσε Ηρωϊκώς Μαχόμενος στην Αθηένου την 6η Αυγούστου 1974, σε ηλικία 25 ετών.»
Κλείνουμε το γόνυ μπροστά στο μεγαλείο της θυσίας τους με την αίσθηση του χρέους και της ιστορικής ευθύνης απέναντι στην Κύπρο και απέναντι στην αδικαίωτη θυσία των οκτώ ηρώων μας.
Αιωνία τους η μνήμη.
Ήρωες 1955-1959 - Προτομές στο πάρκο
Ο Δήμος Αθηένου μελετά το ενδεχόμενο ανέγερσης Μνημείου προς τιμήν των ηρώων της Αθηένου σε κεντρικό σημείο του δήμου.
Ήρωες της ΕΟΚΑ Αρτέμος Κ. Φραντζέσκος και Τουμάζος Μ. Τουμάζου.
Η απόδοση τιμής και η έκφραση ευγνωμοσύνης στους Ήρωες μας είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε εμείς οι μεταγενέστεροι για να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη της θυσίας τους και να τους προβάλουμε ως πρότυπα αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας στις νεότερες γενεές.
Ο Αρτέμος Φραντζέσκος, που γεννήθηκε στην Αθηένου το 1931, αφού τέλιωσε το Δημοτικό Σχολείο της κοινότητας ακολούθησε το επάγγελμα του μηχανουργού.
Με την έναρξη του Απελευθερωτικού Αγώνα έδωσε τον όρκο της ΕΟΚΑ στο Μετόχι του Κύκκου μαζί με άλλους συγχωριανούς του και ανέλαβε την αρχηγία της ομάδας του χωριού του με το ψευδώνυμο «Άθως».
Συμμετείχε μ’ άλλους συναγωνιστές του σε διάφορες επιχειρήσεις και ενέδρες στην περιοχή Αθηένου – Πυροϊου, στις οποίες μάλιστα χρησιμοποιούνταν βόμβες δικής τους κατασκευής.
Με υπόδειξη ενός χωριανού τους χημικού, ο Αντρέας Φραντζέσκος έστησε στο σπίτι του ολόκληρη επιχείρηση κατασκευής πυρίτιδας από κληματόβεργες, τις οποίες έκαιαν και ανακάτευαν τη σκόνη των κάρβουνών τους με θειάφι και νίτρο, κατασκευάζοντας βόμβες. Με τις βόμβες αυτές προμήθευαν και τα γύρω χωριά.
Η ηρωική δράση του Αρτέμου Κ. Φραντζέσκου, που ήταν ηγετική φυσιογνωμία του Αγώνα στην περιοχή της Αθηένου, δεν έμελλε όμως, δυστυχώς, να διαρκέσει για πολύ.
Το βράδυ της 11ης προς τη 12η Αυγούστου 1956, ενώ ο Αρτέμος με άλλους συνεργάτες του κατασκεύαζαν την πυρίτιδα στο σπίτι του, μια σπίθα που έπεσε στο κιβώτιο με το εύφλεκτο υλικό, προκάλεσε το μεγάλο κακό.
Μπροστά στον κίνδυνο της έκρηξης και της τραγωδίας που μπορούσε να προκληθεί, ο Αρτέμος άρπαξε αμέσως το καιόμενο δοχείο στην αγκαλιά του κι έτρεξε έξω από το σπίτι.
Έγινε ο ίδιος φλεγόμενη λαμπάδα κι έδωσε τη ζωή του για να γλυτώσει από το θάνατο τους συναγωνιστές του.
Μ’ αυτό τον τρόπο θυσιάστηκε για την πατρίδα ο αείμνηστος Αρτέμος Φραντζέσκος και πέρασε στο πάνθεο της αθανασίας, ως μοναδικό πρότυπο αυτοθυσίας και ηρωισμού. Ήταν τότε μόλις 25 χρονών παλικάρι.
Ο Τουμάζος Τουμάζου, το ηρωικό αμούστακο παλικάρι της ηρωογεννήτρας Αθηένου, που τιμούμε επίσης σήμερα με την αποκάλυψη της προτομής του, γεννήθηκε το 1934 και μπήκε από τους πρώτους στον Αγώνα, όπου του ανατέθηκε η ευθύνη για τις ομάδες νεολαίας στην περιοχή.
Οι πρώτες του ενέργειες, με αρχηγό τον ήρωα Αρτέμο Φραντζέσκο, ήταν να εμφυσήσει τον παλμό και το πνεύμα του αγώνα στις καρδιές των νέων και να οργανώσει ομάδες στα χωριά Τύμπου, Πυρόι, Τρεμετουσιά, Άρσος, Τρούλλοι και Πύλα.
Για διευκόλυνση της στρατολόγησης νέων για τις ανάγκες του Αγώνα, ο Τουμάζος ίδρυσε την ΟΧΕΝ Αθηένου, μέσα από την οποία έκανε την επιλογή για την επάνδρωση των ομάδων.
Κατά τη διάρκεια του 1955 και 1956 έλαβε μέρος σε διάφορες ενέδρες εναντίον των Άγγλων, ενώ παράλληλα, σε συνεργασία με τον Φραντζέσκο, συγκέντρωσε αριθμό κυνηγετικών όπλων, τα οποία διένειμε στους κατοίκους των γύρω χωριών.
Συμμετείχε επίσης στις ομάδες κατασκευής χειροβομβίδων και άλλων πυρομαχικών που κατασκευάζονταν στην Αθηένου.
Διαδέχτηκε στην ηγεσία των ομάδων της περιοχής τον Αρτέμο Φραντζέσκο που έφυγε τόσο άδικα στις 12 Αυγούστου 1956, για να χαθεί τελικά και ο ίδιος με παρόμοιο τρόπο 12 μέρες αργότερα, στις 24 Αυγούστου του ίδιου χρόνου.
Όπως αφηγείται ένας συναγωνιστής του, είχε σταλεί τότε στην Αθηένου ένα νέο είδος πυρίτιδας και επειδή δεν το γνώριζαν αποφάσισαν να το δοκιμάσουν κατασκευάζοντας μια βόμβα έξω από το χωριό.
Παρ’ όλα τα μέτρα ασφαλείας που είχαν ληφθεί η βόμβα εξερράγη μέσα στα χέρια τους, με αποτέλεσμα ο Τουμάζος να βρει τραγικό θάνατο, ενώ ο φίλος του να τραυματιστεί σοβαρά.
Ο αείμνηστος Τουμάζος Μ. Τουμάζου ήταν τότε μόλις 22 χρονών, γεμάτος όνειρα για ζωή.
Έφυγε με τον πόθο και το όραμα μιας ελεύθερης πατρίδας, όπως έφυγε και ο Αρτέμος Φραντζέσκος και όλοι οι Ήρωες του Απελευθερωτικού μας Αγώνα.
Στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους
Ο στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους, ο ήρωας από την Ξυλοφάγου, που υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία στο φυλάκιο ΟΞΟΥ, έπεσε νεκρός από τις σφαίρες Τούρκου στρατιώτη των κατοχικών δυνάμεων, στις 28 Μαϊου 1988. Ο στρατιώτης Χαράλαμπος Χαραλάμπους πυροβολήθηκε από δολοφονικά πυρά Τούρκου, ο οποίος μπήκε παράνομα σε κατοικία απέναντι από το φυλάκιο της Εθνικής Φρουράς και έθεσε σε άμεσο κίνδυνο την ασφάλεια ολόκληρης της οικογένειας Κυριάκου Λυσάνδρου. Ο αείμνηστος Χαράλαμπος ο οποίος έτρεξε σε βοήθεια της οικογένειας κτυπήθηκε άνανδρα από ριπή σφαιρών οι οποίες τον έπληξαν θανάσιμα και τραυμάτισαν σοβαρά το συνάδελφό του στρατιώτη Γιάννη Καλλέσιη. Ο θάνατος του Χαράλαμπου, ο σοβαρός τραυματισμός του Γιάννη και γενικά, το επεισόδιο της θρασύτατης παράνομης εισόδου από τη νεκρή ζώνη σε σπίτι της Αθηένου συγκλόνισαν όχι μόνο ολόκληρη την Αθηένου αλλά και ολόκληρη την Κύπρο. Η Αθηένου υποκλίνεται ευλαβικά στη μνήμη του νεαρού ήρωα που τόσο άδικα και πρόωρα άφησε την τελευταία του πνοή και πέρασε στη σφαίρα της αιωνιότητας.
ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΩΝ ΑΘΗΕΝΟΥ
ΤΕΛΕΣΗ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΩΝ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΩΝ ΑΘΗΕΝΟΥ
Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2022, με την παρουσία πλήθους κόσμου, η τελετή των αποκαλυπτηρίων του Μνημείου Πεσόντων και Αγνοουμένων Αθηένου, από τον Έντιμο Υπουργό Εσωτερικών κ. Νίκο Νουρή.
Πρόκειται για ένα συλλογικό μνημείο που απεικονίζει τις ανάγλυφες μορφές των εννέα πεσόντων και των τριών αγνοουμένων της Αθηένου κατά την περίοδο από το 1955 ως το 1974.
Πριν την έναρξη της τελετής έγινε παρέλαση μπάντας και αποσπασμάτων με πορεία από το Καλλινίκειο Δημοτικό Μέγαρο προς το Μνημείο, στην οποία συμμετείχαν οργανωμένα σύνολα της Αθηένου, ενώ παιάνιζε η μπάντα του 68ου Συστήματος Προσκόπων Αθηένου. Ακολούθησε τρισάγιο από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Τριμυθούντος κ. Βαρνάβα και το ιερατείο του Δήμου. Στη συνέχεια απηύθυναν ομιλία ο Δήμαρχος Αθηένου κ. Κυριάκος Καρεκλάς και ο Υπουργός Εσωτερικών κ. Νίκος Νουρής. Σε συγκινητικό κλίμα σύντομη ομιλία έγινε και από την εκπρόσωπο των οικογενειών των συγγενών των πεσόντων και των αγνοουμένων Αθηένου κ. Πανίτσα Ματσούκα. Η εξαιρετική χορωδία του Δημοτικού Πολιτιστικού Ομίλου Αθηένου, με μαέστρο την κ. Χριστίνα Χατζηστάθη, τραγούδησε πατριωτικά τραγούδια. Ο κ. Κύρος Λυτρίδης απήγγειλε σύντομο ποίημα, εκ μέρους συγγενή των αγνοουμένων.
Η τελετή ολοκληρώθηκε με τα αποκαλυπτήρια των ανάγλυφων των ηρώων και αγνοουμένων, οι οποίες ήταν καλυμμένες με την Κυπριακή και την Ελληνική σημαία, από τον Υπουργό Εσωτερικών και τον Δήμαρχο Αθηένου, παρουσία εκπροσώπου του συγγενή του ήρωα και αγνοούμενου, ανάλογα σε κάθε περίπτωση. Οι σημαίες διπλώθηκαν από μαθητές του Γυμνασίου Αθηένου, οι οποίες φορούσαν παραδοσιακές στολές, τοποθετήθηκαν σε κουτί και δόθηκαν στους συγγενείς των ηρώων και αγνοουμένων.
Στην ομιλία του ο Υπουργός Εσωτερικών τόνισε ότι με μνημεία όπως αυτό, εκφράζουμε σεμνά και ταπεινά την ευγνωμοσύνη και τον σεβασμό μας απέναντι σε όλους εκείνους που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και σε όσους ακόμα αγνοούνται, διατηρώντας παράλληλα αναλλοίωτη την ιστορική μας μνήμη, την πίστη και την αποφασιστικότητα να συνεχίσουμε με υπευθυνότητα και ομοψυχία τον αγώνα μας για απελευθέρωση και επανένωση του νησιού μας. Οι κάτοικοι της Αθηένου, πιστοί στα διαχρονικά πατριωτικά και ηθικά ιδανικά της πατρίδας και διαπνεόμενοι από τις πανανθρώπινες οικουμενικές αξίες της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, ήταν πάντα παρόντες στο κάλεσμα για την προάσπιση της ακεραιότητάς της πατρίδας.
Στη δική του ομιλία ο Δήμαρχος Αθηένου ανέφερε ότι το Μνημείο αποτίει τον ελάχιστο οφειλόμενο φόρο τιμής στα ηρωικά παλληκάρια μας, που δολοφονήθηκαν στους διάφορους αγώνες του μικρού νησιού μας, βάζοντας πάνω απ΄ όλα το ιερό καθήκον προς την πατρίδα τους. Το Μνημείο απεικονίζει τους πεσόντες Αρτέμο Φραντζέσκου, Τουμάζο Τουμάζου, Χριστάκη Βύζακο, Μιχαήλ Ταππή, Ανδρέα Λουκά, Παναγιώτη Ματσούκα, Θεόδωρο Νίκου Σταύρου (Φώττηρο), Κώστα Τούμπα και Κώστα Παπαπαύλου, καθώς και τους αγνοούμενούς μας Βάσο Χειμώνα, Γεώργιο Πίκη και Ευάγγελο Λύτρα. Όλοι, εμπνευσμένοι από τη δράση των προγόνων τους, αγωνίστηκαν ηρωικά και με αυταπάρνηση απέναντι σε μεθοδεύσεις και επιβουλές εναντίον της ακεραιότητας της Κύπρου, εκπληρώνοντας στο πλαίσιο αυτό ακέραια το χρέος τους.
Το Μνημείο Πεσόντων και Αγνοουμένων Αθηένου έχει φιλοτεχνήσει, μετά από επιτυχία σε ανοικτή εκδήλωση ενδιαφέροντος και αξιολόγηση της πρότασης από ανεξάρτητη Κριτική Επιτροπή, ο καλλιτέχνης κ. Φίλιππος Γιαπάνης και τον σχεδιασμό έκανε το συνεργαζόμενο Αρχιτεκτονικό Γραφείο του Άγγελου Σαββίδη.
Το συνολικό κόστος του Έργου ανήλθε σε €100.000. Ποσό 10.000 παραχωρήθηκε από τον Υπουργό Εσωτερικών και ποσό €8.000 από τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας. Όλο το υπόλοιπο ποσό καλύφθηκε από τον Δήμο Αθηένου.
